تاریخ سینمای ایران (بخش سوم)

نخستین فیلمبردار حرفه ای
یک سال پس از ساخته شدن مستند پر اهمیت علف (۱۳۰۳) توسط مریان کوپر و ارنست .بی . شودزاک درباره کوچ ایل بختیاری ، خان بابا معتضدی نخستین ایرانی بود که در داخل کشور به فیلمبرداری پرداخت. معتضدی در سال های ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۰ به این کار اشتغال داشت . فیلم های خبری صامت برمی داشت و معروف ترین آن ها به گفته خوداو فیلمی است به نام فیلم “مجلس موسسان” که در سال ۱۳۰۴ درباره مجلس موسسانی ساخته شد که رضاخان را به پادشاهی برگزید . و همینطور فیلمی که چند ماه بعد در سال ۱۳۰۵ از تاجگذاری او برداشت .

رونق سینما داری
اولین سینمایی که در تهران نمایش داد سینمای “علی وکیلی” به نام “گراند سینما” بود . این سینما هر هفته در روزهای دوشنبه و جمعه فیلم های تازه ای نمایش می داد.
سیاست های هیات حاکمه در رواج فرهنگ این بود که دروازه های مملکت به روی انواع فیلم ها باز شود .رونق سینما داری باعث شد که وکیلی به فکر ساختن سینمایی دیگر بیفتد و به این منظور سینمای *سپه* را در خیابان سپه بنا نهاد که بعدا به زهره تغییر نام داد . هنوز فیلم ها صامت بود. وکیلی ، برای اینکه تنوع به کارش بدهد برای هر سینما ارکستری به وجود آورد که قبل از شروع نمایش در فاصله پرده ها و در حین نمایش فیلم در جلوی پرده سینما آهنگ های ایرانی می نواخت . چند سال بعد که سینما “ایران” به وجود آمد گرامافونی زیر پرده سینما نصب کرد که قبل و بعد از شروع فیلم آهنگ غیر ایرانی پخش می کرد . علی وکیلی چندی بعد سعی کرد سالنی نیز مخصوص بانوان بسازد . بنابراین در سالن مدرسه زرتشتیان در خیابان نادری سینمایی تاسیس کرد و برای اینکه خانم ها را به سینما جلب کند در روزنامه های ایران و اطلاعات آگهی گشایش سینما را به اطلاع آنان رسانید . کسانی که نسخه ای از این روزنامه ها را ارائه می دادند می توانستند بدون خرید بلیط فیلم را در نخستین نمایش ببینند .
به یمن درآمد سرشار ، به شمار سینما ها افزوده شد .سینماهای ایران ، مایاک ، فردوسی، ناسیونال، هما ، استخر، سینما تئاتر ملی ، ونوس آغاز به کار کردند. در این دوره از تاریخ سینمای ایران ، سینما تفریحگاه اقشار متفاوت می شود.

فیلم ها حرف می زنند
افتتاح سینما پالاس در محل سابق سینما ایران به سال ۱۳۰۹ یک حادثه بود ، زیرا مردم تهران برای نخستین بار سالنی مجلل و سینمایی بزرگ می دیدند .این سینما را “مرتضی قلی خان بختیاری” با مخارج هنگفت بنا کرده بود و از همه مهمتر اینکه فیلم های سینما پالاس “حرف می زدند “.
سینما پالاس که مدیرش “خان خانان” فوتبالیست معروف آن زمان بود ، مردم را به واسطه کنجکاوی برای تماشای فیلم ناطق به خود جلب میکرد، اما از آنجا که در آن موقع نمی توانستند فیلم ها را دوبله کنند و دستگاه های پخش صدا هم خوب نبودند، از بلندگوها صدای گوش خراشی شنیده می شد ، هیچکس چیزی از فیلم های این سینما متوجه نمی شد . به همین دلیل پس از مدتی سینما پالاس رو به تعطیلی می رود . و در این زمان اما سینما “ایران و مایاک” ناطق شده بودند.
به هر حال سینمای ناطق در ایران تبدیل به یک واقعیت شده بود ، افرادی که زبان خارجی می دانستند داستان فیلم را می فهمیدند، بنابراین روشنفکران و زبان دانان آن زمان طالب آن سینما شدند و مردم عادی به سینماهای درجه دو رفتند که سریال نشان می دادند .این وضع تا زمانی که دوبله فیلم آغاز شد ادامه داشت . در طول این سال ها سینمای وارداتی جای پای خود را محکم کرد و از این زمان یعنی سال ۱۳۰۸ بود که سینمای فارسی جا در پای سینمای وارداتی گذاشت و شروع به کار کرد.

اولین فیلم بلند سینمایی
اولین فیلم بلند سینمایی ایرانی “آبی و و رابی” نام داشت که به وسیله “اوانس اوهانیان” در سال ۱۳۰۸ نوشته و کارگردانی شد و فیلم برداریش را خان بابا معتضدی انجام داد . اوهانیان این فیلم را با شرکت مهندس “ضرابی و سهرابی” ساخت . مقداری از این فیلم کمدی را حرکات دو مرد کوتاه و بلند مضحک تشکیل می داد و بخشی از آن نیز نقاشی بود . نقاشی را فردریک تالبرک ( نقاشی که آرم راه آهن دولتی ایران را ساخت) تهیه کرده بود .
در سال ۱۳۱۱ اوهانیان که شرکت سهامی پرسفیلم را تاسیس کرده ، قصد می کند بعد از پنج سال از آغاز سینمای ناطق دومین فیلم صامت خود *حاجی آقا آکتور سینما * را بسازد. او معتقد بود فیلم باید به شیوه کمدی ساخته شود ، تا بتوان مردم را به سینما عادت داد و در همان حال خیال تهیه کننده را از بازگشت پولش راحت کرد .
*حاجی آقا* که “حبیب الله مراد” شاگرد مدرسه سینمایی اوهانیان نقش او را بازی میکرد ،، مردی است مخالف سینما که دخترش( آسیا قسطانیان) و دامادش ( عباس خان طاهباز) او را به گوشه و کنار شهر می کشاندند و مخفیانه از او فیلم می گیرند ، سر انجام با تمهیدی حاجی آقا را به سینما می برند. *حاجی آقا خودش را می بیند ،خوشش می آید و برای خودش و سینما کف می زند .*
فیلم، کمدی و در دو پرده بود وگرچه واقعیت های اساسی را در بر نداشت ، اما ایجاد شکاف میان طرز تفکر دو نسل را که با سیاست های اجتماعی رضا شاه روز به روز نمایان می شد را بازگو می کرد.
فیلم را پائولو پوتومکین فیلمبرداری و حبیب الله مراد ، آسیا قسطانیان، زما آکانیانس، عباس خان طاهباز، عباس قلی خان عدالت پور، غلامحسین خان سهرابی فرد و آوانس اوگانیانس (اوهانیان) نقش های آن را بازی کردند .
ادامه دارد…

طهران ۲۵دیماه سال ۹۶