شاه در سال ۱۹۰۰ میلادی در سفری به فرانسه در میان وسایل سرگرمی مختلف یک دستگاه سینما توگراف میبیند. او از این پدیده سحر انگیز خوشش می آید و در سفر نامه اش می نویسند «دستگاهی است که به روی دیوار می اندازند و مردم در آن حرکت می کنند » در این هنگام میرزا ابراهیم خان عکاسباشی به دستور مظفرالدین شاه دستگاه را خریداری می کند . بنابراین می توان میرزا ابراهیم خان را به تعبیری نخستین فیلمبردار ایرانی دانست هر چند که فیلمبرداری حرفه ای بعد ها با خان بابا معتضدی شروع شد .سینما توگراف در اوایل سال ۱۲۷۹ هجری شمسی پا به ایران گذاشت و چند سال بعد نیز بهره گیری از آن برای نمایش عمومی رواج یافت.
اما قبل از آن تنها درباریان قاجار و اشراف از این دستگاه استفاده می کردند و در جشن های عروسی ،ختنه سوران و مراسم شاد دیگر با آپارات های ابتدایی فیلم هایی را، که از راه روسیه به ایران می آوردند ، نمایش می دادند . در واقع سینما در ابتدای ورودش به خدمت طبقه حاکم در می آید یعنی بر خلاف بیشتر دنیا که سینما از همان آغاز یک وسیله تفریحی عامه پسند به شمار می رود و در بازارهای مکاره و تالارهای مختلف مردم کوچه و بازار را سرگرم میکند ، در ایران به صورت یک سرگرمی محدود اشرافی پدیدار می شود .
در سال ۱۲۸۳ شمسی اولین سالن سینمای در خیابان چراغ گاز به وسیله میرزا ابراهیم خان صحافباشی باز شد . در این سالن فیلم های کمدی کوتاه را که در نهایت ۱۰ دقیقه بودند را نمایش میدادند.
«مثلا یکی از این فیلم ها مردی را نشان میداد که کوچه ای را جارو میکرد و ماشین جاده صاف کن سر می رسد و او را زیر می گرفت و جاروکش به شکل دراز و باریک در می آمد و بعدا باز با وسیله دیگری همان مرد چاق و کوتاه میشد.»
سینما عمومی می شود
مهدی روسی خان که پدرش انگلیسی و مادرش تاتار روس بود کارش را در ایران با عکاسی آغاز می کند. در سال ۱۲۸۶ روسی خان به کارش رونق می بخشد. او در این سال با خریدن یک دستگاه پرژکتور اقدام به نمایش فیلم های کوتاه ۸ تا ۹ دقیقه می کند. در آغاز در حرمسرای محمد علی شاه فیلم نشان داد و یک سال بعد در خیابان فردوسی فعلی یک سالن سینما برپا کرد که با فیلمی از جنگ روس و راین افتتاح می شود. مدتی بعد بالا خانه ای را در خیابان لاله زار اجاره کرد و آن را به صورت سالن درآورد. روسی خان مرد مستبدی بود و با دربار محمد علی شاه رابطه داشت. روس های مستقر در ایران نیز از او حمایت می کردند. به همین دلیل توانست به رغم مخالفت هایی که با سینما می شد، به کار خود ادامه دهد. در این زمان اتفاق عجیبی رخ می دهد . در این زمان که مبارزه حکومت و مشروطه خواهان بالا گرفت ، سالن سینمای روسی خان را یک شب مجاهدان مسلحانه اشغال می کردند و به تماشای فیلم می نشستند و یک شب هم قزاق های روس.
موازنه نظامی سرانجام به هم می خورد، سینمای روسی خان غارت می شود و آپارات و دستگاه های سینما توگراف و فیلم ها از بین می رود .
روسی خان چندی پس از فرار محمدعلی شاه به خارج رفت و تا مارس ۱۹۶۸ در سن کلو پاریس زندگی می کرد و در انجا نیز درگذشت.
همزمان با روسی خان شخصی به نام آقااوف مشهور به تاجر باشی در خیابان چراغ گاز ، در قهو خانه زرگرآباد، اقدام به نمایش فیلم می کند . رقابت ناسالمی بین او و روسی خان ایجاد می شود . کار به زد و خورد و زندان می کشد . به هر حال این دو پای مردم را به سینما باز می کنند . اما نخستین کسی که بهره برداری همگانی از سینما را رواج داد ، و پس از آن همیشه در ایران سالن سینما وجود داشت شخصی به نام آراداشس باتماگرایان معروف به اردشیر خان ارمنی بود که در سال ۱۲۹۱ سالنی در خیابان علاءالدوله جنب فراماسونری میرزا ملکم خان ، با همکاری آنتوان خان ، یاته فرر و سوریوکین باز کرد و با این فتح باب سالن های دیگری نیز در تهران باز شد . در سال ۱۲۹۲ ژرژ اسماعیلف رو به روی سالن اردشیر خان سینما دایر می کند ، و کار به رقابت می کشد.
نکته قابل توجه در نخستین سالهای استفاده عمومی از سینما، همزمانی نمایش فیلم و اجرای تعزیه بود. تعزیه معمولا از ساعت ۲ بعداز ظهر اجرا می شد و تا دو ساعت از شب گذشته ادامه می یافت . نمایش دهندگان فیلم نیز برنامه نمایش خود را ، در همین ساعت ها گنجاندند . پیامدش همان بود که انتظار می رفت. سینماتوگراف، پدیده ای شگفت انگیز ، که طی چندین سال، توده ای وسیع را به بند طلسم خود کشید و میادین نمایش های سنتی را از تماشاگران تهی ساخت .
طهران ۲۴ دیماه ۹۶