عکاسی هنری است که در سرتاسر جهان طرفداران زیادی دارد؛ یک هنر تاریخ ساز که به فرهنگ و کشور خاصی محدود نمی‌شود. امروزه هر شخص با یک گوشی هوشمند می‌تواند عکاسی کند و روز به روز بر تعداد عکاسان افزوده می‌شود؛ اما هنر عکاسی چیزی فراتر از این عکس‌ها است. هنر عکاسی هنری است که با بی‌زبانی با شما حرف می‌زند و تمام احساس و حرف‌های ناگفته‌ای که در صحنه عکاسی و سوژه وجود دارد؛ به مخاطب خود منتقل می‌کند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که با ظهور دوربین و عکاسی به این هنر زیبا روی خوش نشان داد و چند سال بعد از ظهور اولین دوربین‌ها تاریخچه عکاسی در ایران نیز آغاز شد. اولین دوربین در ایران در دوره ناصرالدین‌شاه وارد ایران شد و به مرور پیشرفت کرد. شروع عکاسی پرتره (عکاسی چهره) در ایران متقارن با شروع عکاسی بود و اولین عکس‌هایی که در کشورمان ثبت شد؛ اصولا از چهره پادشاه و افراد درون قصر بود. بعدها سبک‌های عکاسی متنوعی دیگری در ایران شناخته شد و روز به روز آثار هنری زیبایی در ایران ثبت و به خاطره‌ها پیوست. اگر به تاریخچه عکاسی پرتره در ایران علاقه مند هستید؛ بهتر است این مطلب را تا انتها بخوانید.
عکاسی پرتره چست؟
قبل از اینکه به تاریخچه عکاسی پرتره در ایران بپردازیم؛ بهتر است به صورت اختصار در مورد عکس‌های پرتره حرف بزنیم. عکس پرتره عکسی است که تنها از صورت می‌باشد و از این طریق شخصیت و ماهیت شخص را از طریق حالات صورت به مخاطب منتقل می‌کند. این نوع عکس از چهره انسان عکسبرداری می‌کند و می‌تواند در دسته بندی‌های متنوعی قرار گیرد و با موضوعت متنوعی ثبت شود. برخی افراد عکس‌های پرتره فارغ التحصیلی ثبت می کنند و برخی دیگر برای جشن عروسی، یا نوزاد تازه متولد شده از این نوع عکس استفاده می‌کنند. این نوع عکس تنها چهره و در برخی موارد قسمتی از بدن یک شخص را نشان می‌دهد و یکی از هنرهای بسیار پردرآمد در جهان می‌باشد. امروزه عکس‌های پرتره وسیع‌تر شده و علاوه بر پرتره چهره به صورت پرتره تمام قدی، هنری، سیاسی، تبلیغاتی و خانوادگی نیز ثبت می‌شوند.
در عکاسی پرتره، عکاس سعی می‌کند با تنظیم نور، تغییر حالات سوژه عکاسی، انتخاب پس زمینه که اغلب به صورت ساده انتخاب می‌شود، یک عکس پرتره زیبا ثبت کند. وضعیت قرار گیری دوربین و فاصله دوربین از سوژه عکاسی، کادر عکس، نوع لنز مورد استفاده نیز از عواملی است که در عکاسی پرتره اهمیت دارد. نور نقش مهمی در ثبت عکس‌های پرتره دارد؛ بنابراین بهتر است با نورهای طبیعی بازی کنید و یا با تغییر تنظیمات دوربین، نور صفحه را کم یا زیاد نمایید. بهتر است عکس‌های پرتره را با عمق میدان کم تهیه کنید تا پس زمینه محو شده و سوژه با تاکید بیش‌تری دیده شود.
تاریخچه عکاسی پرتره
این نوع عکاسی از زمان‌های بسیار قدیم‌تر رواج داشته و قبل ظهور عکس و دوربین به صورت نقاشی پرتره انجام می‌شد. به مرور و با ورود دوربین‌ها و تکنولوژی عکاسی و زمان‌بر بودن نقاشی، عکاسی پرتره جای خود را به نقاشی پرتره داد و به یکی از محبوب‌ترین شاخه‌های عکاسی تبدیل شد.
ظهور عکاسی پرتره در جهان به سال ۱۸۳۹ میلادی باز می‌گردد، سالی که لویی داگر توانست مفهوم عکاسی را وارد آکادمی علوم فرانسه کند و در کنار آن رابرت کرنلیوس اولین عکس پرتره را ثبت کرد. کم کم این نوع عکاسی بیشتر و بیشتر شد و عکاسان تصمیم گرفتند از شخصیت‌های مشهور آن زمان پرتره هایی ثبت نمایند. حتی به مرور و در سال ۱۸۷۰، این نو عکاسی در زمینه جرم و جنایات نیز به کار گرفته شد و برای ثبت عکس مجرمین از عکاسی پرتره استفاده می‌کردند. با گسترش این نوع عکاسی و شروع سبک‌های متنوع در آن کشورهای دیگر نیز تصمیم گرفتند از این هنر استفاده کند. یکی از کشورهایی که به هنر عکاسی و عکاسی پرتره روی خوش نشان داد کشور ایران بود.
تاریخچه عکاسی پرتره در ایران
عکاسی در کشور ایران در دوران قاجار و زمان ناصرالدین‌شاه به صورت فراگیر و علنی آغاز شد. در این راستا عکاسانی از کشورهایی مانند اتریش، فرانسه و ایتالیا به ایرانی‌ها عکاسی یاد می‌دادند. ایرانی‌هایی که عکاسی آموختند به سه دسته کلی تقسیم شده و فعالیت داشتند؛ برخی برای مؤسسات علمی عکاسی می‌کردند؛ برخی عکاسی را برای سرگرمی یاد گرفتند و برخی از این راه نان در می‌آوردند. زمان ورود عکاسی در ایران با زمان آغاز هنر عکاسی پرتره منطبق است؛ زیرا اولین عکس‌هایی که در ایران به ثبت رسیده اصولاً از چهره افرادی مانند شاه بود. عکس‌های پرتره ناصرالدین شاه از جمله اولین عکس‌های پرترهای است که در ایران به ثبت رسید. طبق تاریخ ناصرالدین شاه نیز از اولین افرادی بود که توانست عکاسی را یاد بگیرد و توانست پرترهای از خود و پرترهای از مادر خود به ثبت برساند که از قدیمی‌ترین عکس‌های ناصرالدین شاه به حساب می‌آید.
ناصرالدین شاه از زنان حرم سرای خود نیز پرترهای ثبت می کرد. از آنجا که ثبت عکس زنان توسط عکاسان مرد ممنوع بود؛ ناصرالدین شاه تصمیم گرفت خود به شخصه از زنان حرم سرای خود پرتره‌های زیبا و تاریخی ثبت کند. عکس زنان حرم‌سرای ناصرالدین شاه در مجموعه عکس‌های او (بیوتات) موجود است و به خط خود قید کرده است که این عکس‌ها را شخصاً انداخته‌ام.
یکی دیگر از این افراد که در دربار حضور داشت و توانست عکاسی را یاد بگیرد و از اولین عکاسان پرتره ایران به حساب می‌آید؛ آقا رضا از پیشخدمت‌های مخصوص شاه بود. آقا رضا فرزند میرزا اسماعیل جدید السلام یکی از افراد دربار است که جزو اولین عکاس‌های پرتره در ایران به حساب می آید و کار عکاسی را زیر نظر استاد خود فرا گرفت که یک عکاس فرانسوی به نام کارلهیان بود. او در عکس‌ها پرتره خود به مسائل اجتماعی، حرفه‌ها و طبقات مختلف اجتماعی در کشور ایران می‌پرداخت. در این سبک عکاسی پرتره، عکاس سعی می‌کند چهره سوژه را به گونه‌ای نشان دهد که خصوصیات درونی و حالات او آشکار شود. در بیشتر این عکس‌ها، طراحی به صورت ساده و با پس زمینه سیاه سفید به ثبت می‌رسید.
بیشتر عکس‌های پرتره که در سال‌های ابتدایی ورود به ایران ثبت شد؛ بیشتر از روی وسایل و تجهیزاتی بود که در دست سوژه قرار می‌گرفت. این عکس‌ها شخصیت و حالت روحی خود را به بیننده عکس منتقل می‌کردند. در این دوران فنون عکاسی و نورپردازی جایگاهی نداشت و هنوز عکاسان ایرانی به آن علم نداشتند. اما به مرور و در دوران قاجار عکاسی پرتره با نورپردازی شایع شد. عکاسی پرتره در ایران با ورود تجهیزات به روزتر و اصول و تکنیک‌های بیشتر، رشد کرده و دچار تحول شد. عکاسان آموختند در عکس‌های پرتره خو از اصول نورپردازی استفاده کنند و این عکس‌های پرتره با رعایت قوانین نورپردازی برای اولین با در دوران قاجار به ثبت رسید؛ ارتباط چشمی سوژه و تاکید بر نگاه‌ها برای نشان دادن غم و شادی یکی دیگر از تکنیک هایی بود که عکسان ایرانی در عکس‌های پرتره خود لحاظ می کردند.
به مرور و در دوران قاجار هنر عکاسی پرتره از دربار خارج شده و وارد جامعه شده و از افراد معمولی به عنوان سوژه عکاسی استفاده می‌شد. البته با پیشرفت صنعت عکاسی در ایران هنر عکاس پرتره آنقدرها پیشرفت نکرد و تعداد افرادی که وارد این حوزه هنری می‌شدند کم و کم‌تر شد.