مسمومیت دارویی یکی از شایع‌ترین آسیب‌ها در کودکان زیر ۶ سال است که جهت پیشگیری از بروز آن، والدین و یا پرستاران کودک باید دائماً کودک را زیر نظر داشته باشند تا مطمئن شوند که کودک هیچ نوع ماده سمی از جمله مواد دارویی و مواد ضدعفونی کننده را استفاده نمی‌کند. بیشتر از ۷۷ درصد مراجعات بیمارستانی ناشی از مسمومیت‌های کودکان شامل مسمومیت با مواد ضدعفونی کننده و مواد شیمیایی می‌شود، این مسمومیت‌ها غالباً از طریق بلعیدن مواد دارویی و مواد شیمیایی چون حشره کش‌ها به وجود می‌آیند که ازطریق پوست جذب می‌شوند. در هرحال هم اکنون خوردن این مواد شیمیایی بیشترین عامل ایجاد مسمومیت در کودکان است.
مسمومیت تصادفی دارویی در کودکان چیست؟
مسمومیت‌های تصادفی دارویی معمولاً بدون آنکه کودک بخواهد اتفاق می‌افتد، این مسمومیت‌ها در اثر سهل انگاری در مقدار مصرف دارو در کودکان خردسال و به دلیل علاقه زیاد آنها به برخی داروهای خوش‌طعم اتفاق می‌افتد که غالباً عمدی نبوده اما گاهی نیز اتفاق می‌افتد که به صورت پنهانی و خودسرانه اقدام به خوردن دارو می‌کنند. کودکان کوچکتر به دلیل علاقه به کشف محیط پیرامون و هر آنچه که معمولاً در کابینت‌های آشپزخانه می‌بینند از جمله مواد دارویی یا ضدعفونی کننده شیمیایی، آن را به سمت دهان خود برده و نمی‌دانند که بلع این گونه مواد باعث آسیب رساندن آنها می‌شود. مسمومیت دارویی اغلب در کودکان زیر ۳ سال و بیشتر در پسرها اتفاق می‌افتد. اغلب کودکان زیر ۳ سال و معمولاً جنس پسر بسیار کنجکاو و پرتحرک بوده و تفاوت بین موارد امن و خطرناک را نمی‌دانند و بیشتر مسمومیت‌های دارویی نیز به دلیل کاوش بیش ازحد بچه‌ها و جستجوی بیش از اندازه آنها در محیط‌های دربسته از جمله کمدها و کشوها رخ می‌دهد.
بیشتر مسمومیت‌های دارویی در منازل اتفاق می‌افتد و غالباً به دلیل در معرض دید بودن مواد سمی و دارویی و یا دسترسی آسان به این گونه مواد توسط کودکان و یا عدم توجه والدین به امور فرزندان در خانه اتفاق می‌افتد. از جمله مواد و وسایل موجود در منازل که می‌توانند سمی باشند:
داروها: پاراستامول‌ها ازجمله داروهای سرماخوردگی و آنفولانزا، شربت سرفه، انواع دهانشویه‌ها، ویتامین‌ها و مکمل‌ها، داروهای گیاهی، ضد عفونی کننده‌ها، آنتی بیوتیک‌ها، آرامبخش‌ها و انواع داروهای ضد افسردگی و داروهای قلب.
شوینده و تمیز کننده‌ها: انواع شوینده‌ها، اسپری‌های تمیز کننده، پودر و مواد شوینده ماشین لباسشویی، مواد شوینده ظرفشویی، دئودورانت‌ها،خوشبو کننده‌های هوا وانواع روغن‌های تربانتین.
موادآرایشی بهداشتی: کرم‌ها، پمادها، شامپوها، عطرها و افترشیوها
سایرمحصولات: الکل، سیگار (در صورت خوردن مواد درون آن)، داروهای غیر مجاز از جمله انواع قرص‌های برنج و قرص از بین برنده حشرات و موجودات موذی، روغن‌های مصرفی و معطر، سموم دفع آفات گیاهی، محصولات شستشو و یا مواد ضروری ماشین از جمله انواع روغن‌های ماشین، چسب و باتری و محصولات دفع آفات گیاهی و محصولات مربوط به کشاورزی و باغبانی از جمله انواع کودها و حشره کش‌ها.
گیاهان سمی: برخی گیاهان سمی نگهداری شده در محیط خانه نیز می‌تواند ایجاد مسمومیت نماید ازجمله گیاهانی مانند دیفن باخیا، اولئاندر، دیتوراماو… . انواع توت‌های وحشی و قارچ‌های جنگلی و گیاهان دارای برگهای رنگی نیز ممکن است برای کودکان جذاب باشند.
علائم مسمومیت دارویی در کودکان
علائم مسمومیت دارویی در کودکان بسته به آنچه که کودک بلعیده است و همچنین مقدار آن و سلامت عمومی بدن و میزان توانایی کودک یا قدرت ایمنی بدن او متفاوت است. مصرف برخی از سموم علائم جزئی دارند در حالی که برخی دیگر ممکن است باعث علائمی همچون موارد زیر شود:
– بی‌قراری
– حالت تهوع
– استفراغ
– خواب آلودگی
– درد شکم و دل پیچه
– سوختگی یا آسیب دهان و مری
– افت هوشیاری در درجات بالاتری از مسمومیت
– تغییر در رفتار کودک
– سردرد
– تاری دید
درحالی که برخی دیگر از سموم بسیار خطرناک بوده و تنها مصرف مقدار ناچیزی از آنها می‌تواند مشکلات جدی از جمله تشنج، مشکلات تنفسی وریوی، ایست قلبی، اغما و در نهایت مرگ کودک را به دنبال داشته باشد.
عوامل افزایش دهنده مسمومیت دارویی در کودکان
۱- اغلب مسمومیت‌ها در هنگام بروز یک بیماری در کودک و استفاده بیش ازحد از داروی تجویز شده توسط پزشک در درمان بیماری اتفاق می‌افتد (سهل انگاری در میزان مصرف دارو).
۲- زمانی که فرد دیگری در خانه بیمار است و نوع خاصی از دارو را دائماً مصرف می‌کند.
۳- هنگامی که کودک در خانه پدربزرگ و مادربزرگ مهمان است و کنجکاوی ناشی از فهمیدن ماهیت داروها کودک را مجاب به امتحان آن می‌کند.
۴- درجریان دعواهای خانوادگی به دلیل فشار عصبی بیش از حدی که بر کودک وارد می‌شود.
۵- مصرف الکل و سیگار در خانواده احتمال مسمومیت کودک در محیط منزل را افزایش می‌دهد.
۶- کودکی که چهار دست و پا راه می‌رود و کنجکاو است.
۷- مشغول شدن پدر و مادر به اسباب کشی و کارهای عادی منزل، مهمانی و رفتن به تعطیلات آخر هفته و رها کردن کودک درخانه پدربزرگ و مادربزرگ نیز عامل دیگری برای بروز مسمومیت‌های متعدد است.
۸- اقدامات درمانی بسته به نوع سم مصرفی و یا داروی شیمیایی درمان‌های مختلفی برای نجات کودک از چنگال مرگ و برگرداندن کودک به آغوش خانواده می‌طلبد از جمله:
– استفاده از زغال فعال: استفاده از زغال فعال بلافاصله پس از مسمومیت کودک با مواد شیمیایی اثرات سم در بدن را متوقف می‌کند. زغال فعال سم را جذب نموده و اثرات آن را بی‌تأثیر می‌کند البته باید بلافاصله پس از مسمومیت کودک با مواد شیمیایی و ظرف یک ساعت اول از زغال فعال به کودک خود بخورانید تا تاثیر آن کارآمد باشد.
– تحت مراقبت بودن: برخی از سموم علائم با تأخیری دارند یعنی بلافاصله پس از مصرف آنها علائم مسمومیت در کودکان آشکار نمی‌گردد و بعد از گذشت زمان سم در بدن تاثیر کرده و علامت‌دار می‌شود بنابراین بلافاصله پس از فهم این موضوع که کودکتان مسموم شده او را به نزدیکترین بیمارستان ببرید تا تحت مراقبت پزشکان و پرستاران قرار بگیرد و علائم مسمومیت بروز کند.
اقدامات پرستاران و پزشکان در اینگونه مواقع شامل موارد زیر است:
اقدامات حیاتی چون نظارت و کنترل ریتم قلب و بررسی موارد حیاتی و کنترل علائمی مانند فشارخون و میزان اکسیژن است.
برای بررسی میزان سم در خون از کودک آزمایش خون می‌گیرند تا به تصمیم‌گیری در مورد روش‌های درمانی و اقدامات لازم پس از مسمومیت کمک کند. میزان سم بسیار پایین در خون نیاز به دریافت مراقبت‌های پزشکی خاصی ندارد.
برای معکوس نمودن اثر بعضی از سموم از پادزهر استفاده می‌کنند.
اقدامات اولیه پس از مسمومیت
به دلیل آنکه مسمومیت‌های دارویی، مسمومیت با مواد ضدعفونی کننده یا سم‌های مختلف رفتارهای مراقبتی مختلف خاصی را می‌طلبد، بنابراین ممکن است نتوانید خودتان در خانه اقدام به درمان مسمومیت کودک خود نمایید و لازم است در اولین اقدام پس از مطمئن شدن از مسمومیت فرزندتان با اورژانس تماس بگیرید تا پزشکان با تجربه و پرستاران دوره دیده با توجه به علائم بروز دهنده در مسمومیت تشخیص درست و در نهایت اقدام درستی برای مقابله با بیماری انجام دهند.
توجه: مسمومیت با داروی متادون یکی از خطرناک‌ترین مسمومیت‌های دارویی و از متداول‌ترین مراجعت‌های بیماران به اورژانس بیمارستان‌ها است که از جمله دلایل عمده آن نگهداری متادون در ظروف نامناسب و در محیط نامناسبی در منزل از جمله شیشه نوشابه، آب معدنی و به صورت نامناسب است. بسیار اتفاق افتاده که والدین با این توضیح به بیمارستان مراجعه می‌کنند که شربت را در ظروف آب معدنی و به صورت نامناسب در دسترس بچه‌ها و در کابینت منزل نگهداری کرده و فرزندان دچارمسمومیت دارویی شده‌اند. دراین گونه مواقع باید به سرعت کودک را به مراکز درمانی رسانیده تا معده او شستشو داده شود و مواد دارویی حاوی متادون از معده کودک خارج شود. فقط جرعه کوچکی از شربت متادون اگر وارد دستگاه تنفسی کودک شود با قطع تنفس و نرسیدن اکسیژن به مغز منجر به ایجاد انواع اختلالات مغزی و تشنج و در نهایت مرگ کودک می‌شود.
اقدامات پیشگیرانه
– از جمله ساده‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با مسمومیت‌های دارویی و شیمیایی فرزند خردسال در منزل این است که اطمینان حاصل کنید نمی‌تواند به سموم و یا داروها دسترسی پیدا کند.
– هنگام خرید مواد شوینده و ضدعفونی کننده دقت کنید که ظروف نگهداری از این مواد قفل کودک داشته باشند.
– قرص‌ها وداروها را در بسته‌های خوراکی پرسی بخواهید و بعد از استفاده از داروها یا موادضدعفونی کننده حتماً آن را در مکانی در ارتفاع زیاد و دور از چشم فرزندتان قرار دهید.
– در صورت امکان از قفل‌های کودک بر روی درب کمد و کابینت نگهدارنده سموم و داروها استفاده کنید.
و دستورالعمل‌های زیر را هنگام خوراندن دارو به فرزندتان یادآور شوید:
– به کودک بگویید داروی فعلی موقتی است و تنها برای استفاده در درمان بیماری فعلی فرزندتان تجویز شده و پس از مدت کوتاهی نباید دوباره استفاده شود.
– به هنگام خوراندن داروها اگر فرزندتان ممانعت می‌کند هرگز به او نگویید این دارو شیرین است و ضرر ندارد باید بخوری تا خوب و قوی شوی این جملات گرچه در آن موقع حساس حل کننده مسئله خواهند بود اما در ذهن کودکتان اینگونه جا می‌افتد که داروها بی‌خطر بوده و می‌توانند بعد از این نیز استفاده گردند.
– هیچ گاه گیاهان سمی را در خانه نگهداری نکنید حتی دست زدن به برگ و گل برخی از گیاهان آپارتمانی سمی و کشنده است.
– هرگز سموم را در بطری‌های نوشابه و بطری آب معدنی نگهداری نکنید زیرا پر بودن این بطری‌ها این تصور را در کودک ایجاد می‌کند که هنوز حاوی آب یا نوشابه هستند.
– حتماً داروهای قدیمی وغیر قابل استفاده و همچنین سموم را پس از رفع نیاز دور بریزید و در منزل نگهداری نکنید.